قشون ملی

قشون ملی يكي از ملزومات حفظ آزادي و حاكميت ملي، تشكيل ارتش ملي توسط حكومت ملي آذربايجان بود كه اين ارتش در تاريخ هیجدهم بهمن 1324 اعلام و تشكيل شد و وزارت قشون خلق مشمولین را به خدمت نظام وظیفه احضار کرد. شهید پیشه‌وری در مقاله ای درباره قشون خلق می‌نویسد: "...آزادی را فقط با نیروی قشون منظم و مسلح می‌توان حفظ کرد... لذا فرقه دمکرات و دولت، تمام آذربایجانیان را که قادر به برداشتن اسلحه هستند به صفوف قشون خلق دعوت می‌کند... زمان اجرای قانون تشکیل قشون ملی که مجلس ملی ما آن را تصویب کرده، هم اکنون فرا رسیده است". قبل از تشکیل ارتش ملی، توسط حکومت ملی مهمترین وظیفه ایجاد نظم و انضباط بر عهده فدائیان بود که بیشتر نیروی داوطلب و افراد فرقه دمکرات بودند که هر شهری یک رهبر فدائی داشت. در تاریخ 6 بهمن کار 1324 حكومت ملي با تشكيل قشون ملي کار فدائیان را پایان یافته دانست و به آنها مدال 21 آذر اهدا کرد. سازمان ارتش ملی آذربایجان بر اساس پایه‌های قشونهای ترک و امپراطوریهای ترک ایجاد شده بود و درجات ارتش هم ترکی بود در این باره دکتر حسن زاده در «کتاب انقلاب اسلامی» در مرند می‌نویسد: "سازمان فدائیان بر اساس نظام ده‌دهی بود که میراث قشونهای ترکان و مغولان بود، اون باشی، یوزباشی و مین باشی". اصطلاحات واحدهای ارتش ملی آذربایجان هم بیشتر از ترکیه و ارتشهای ترک اقتباس شده بود و در ارتش ملي آذربايجان اين اصطلاحات يعني تابور (گردان)، ژنرال (افسر ارشد)، کلنل (سرهنگ)، نایب (ستوان)، قرارگاه (ستاد) و باش قرارگاه (رئیس ستاد) بكار برده مي شدند. ايرج ذوقي درباره ساختار ارتش ملي آذربايجان مي نويسد: "سازمان این ارتش دارای گردان (تابور) سواره، باربری، ارتباطات، پیاده، هنگ توپخانه و گروهان مخابرات بودند". مدارس نظامی حکومت ملی جهت تربيت كادرهاي افسري وآماده سازی قشون ملی، مدارس نظامی را تاسیس کرد که به آن «حرب افسرلیک مکتبی» می‌گفتند که ریاست آن را سرهنگ پناهیان به عهده داشت. همچنین حكومت ملي دبیرستان نظامی و آموزشگاه شهربانی را هم برای تربیت امنیه تاسیس کرده بود تا نيروهاي لازم براي حفظ امنيت شهرها در اين مدارس تربيت شوند در «اسناد مطبوعات ايران» در خصوص مدارس نظامي فرقه چنين آمده است: "آموزشگاه عالی پلیس: حکومت ملی برای تربیت کادر نظامی و انتظامی خود در اسفند ماه آموزشگاه عالی پلیس و نظامی را در تبریز افتتاح کرد." ارتش آذربایجان شامل بابک‌لر (افراد داوطلب) ، قیزل‌باش‌لار (سربازان وظیفه)، فدائی‌لر (نیروهای داوطب دهقانی) بود که فدائی‌ها از اول تاسیس فرقه با فرقه بودند که در هر شهری کمیته‌ای به نام «کمیته فدائی» هم وجود داشت. گسترش سینما، موسیقی، تئاتر و هنر حکومت ملی را با قاطعیت می‌توان دولت هنر، ادبیات و موسیقی نامید چرا که هر جا که می‌رسیدند یک مرکز فرهنگی و هنری افتتاح می‌کردند تا مردم را به گذشته پربار فرهنگی خود آگاه کنند و فرهنگ و هنر اصیل آذربایجان را به مردم بشناسانند. تئاتر در زمان حکومت ملی پیشرفت بسیاری کرد. چرا که، تئاتر در تبریز سابقه دیرینه‌ای داشت و هنرمندان زیادی در آذربایجان شمالی و قفقاز در این مورد آموزش دیده و به تبریز آمده بودند. از جمله «حاجی‌زاده» که در تفلیس در مورد تئاتر و نمایش آموزش دیده بود که بعد از تشکیل حکومت ملی به یکی از هنرمندان برجسته تبدیل شده بود و با کمدی‌های طنزآمیز ذهن ملت آذربایجان را باز می‌کرد. پیشرفت موسیقی هم در این دوره انکار ناپذیر است، گروه موسیقی ملی برای اولین بار در تبریز شروع به کار کرد، همچنین در تمام شهرها گروه‌های محلی موسیقی و رقص تشکیل شد. حکومت ملی ساختن مراکز فرهنگی و هنری را جزء وظایف خود می‌دانست و قرار بر این بود که در هر شهر یک سینما افتتاح شود که متاسفانه به دلیل حمله ارتش حکومت مرکزی و کشتار ملت آذربایجان این مراکز فرهنگی نیمه تمام ماندند. مجله خواندیها درباره کارهای فرهنگی فرقه دمکرات در زنجان این گونه می‌نویسد: "...دمکراتها به فرهنگ اهمیت فراوانی می‌دادند. فعالیت آنها درباره باسواد کردن اشخاص بی‌سواد شایان تمجید است. ایجاد موسسات فرهنگی، باشگاه‌ها، تاسیس انجمن‌های تئاتر، موسیقی و تأسیس سینما در زنجان با آنکه نیمه تمام ماند قابل تذکار است، سالن زمستانی این سینما در شرف اتمام بود و اراضی سینما متعلق به شهرداری بوده است و اکنون خدا می‌داند حکومت فعلی با این بنای نا تمام چه اقدامی خواهد نمود" آختاریش – سازمان امنیت حکومت ملی آذربایجان حکومت ملی آذربایجان برای جلوگیری از ترور، آشوب، حفظ امنیت و آسایش ملت آذربایجان سازمان امنیت بومی خود را تأسیس کرده بود، و در هر شهری مسئول آختاریش که در داخل کمیته ولایتی کار می‌کردند وجود داشت. بنیانگذار این سازمان سرگرد «رزم آور» از افسران جدا شده از ارتش ايران و سروان «حسین جدی» بود. نظمیه یا پلیس شهری یکی دیگر از نهادهائی که توسط حکومت ملی برای ایجاد نظم و امنیت در شهرها ایجاد شد، نظمیه یا پلیس شهری بود.