مراغه به استقبال آزادی می‌رود شهر مراغه به دلیل حضور روشنفکران چپ و آذربایجان گرا که دارای تجربه تشکیلاتی یودند از جمله آقای داداش تقی زاده که در زندان قصر سالها زندانی بود و بعد از آزادی از زندان به مبارزات آزادی‌خواهانه خود در تهران و مراغه ادامه می‌دهد و مردم مراغه را با حقوق ملی و فرهنگی خود آشنا می‌کند از حقوق روستائیان و کشاورزان در مقابل خانهای ظالم دفاع می‌کند و روستائیان را دعوت به دفاع از حقوق خودشان می‌کند و این تلاشها نتیجه می‌دهد و مردم مراغه با منتشر شدن بیانیه 12 شهریور جذب اهداف روشن و دمکراتیک آن می‌شوند و از یوغ استعمار در 21 آذر 1324 آزاد می‌شوند و همراه با برادران و خواهران خود در دیگر شهرهای آذربایجان کمیته های ولایتی تشکیل می‌دهند. روز دوازدهم آذر1324 انتخابات برای مجلس ملی آذربایجان در سراسر شهرهای آذربایجان آغاز گردید. در مراغه انتخابات مثل شهرهای دیگر آذربایجان برگزار شد و داداش تقی زاده از مراغه به عنوان نماینده این شهر به مجلس ملی آذربایجان راه یافت. همچنین کمیته ولایتی مراغه ربیع کبیری معروف به عدل الدوله را که از متنفذین و از خانواده‌های قدیمی مراغه بود سوابق مبارزاتی نیز داشت به عنوان فرماندار مراغه انتخاب کرد که بعدا ایشان به وزرات در حکومت ملی رسید. در کتاب «مراغه، افراز رود» درباره افراد شرکت کننده در آزادی مراغه چنین آمده است: "عناصر موثر و انسانهای پیشتاز دیگری علاوه بر کبیری چون واهان خودیان، محمد مصداقی، خلیل آذربادگان، لطفعلی احمد، سیفعلی وثوق (وثوق الدین) ، سرهنگ غلامرضا جاویدان، فریدونفر (ابریشمچی) در اعتلاء و پیشرفت دمکراتیک آذربایجان (مراغه) سهم والائی داشته اند". آقای جاویدان بعدا فرماندار و رئیس نظمیه مراغه گردید و همچنین آقای لطفعلی احمدی رئیس تشکیلات جوانان فرقه در مراغه بوده است. طاق نصرت مراغه یادبود اتحاد آذربایجان شمالی و جنوبی طرفداران حکومت ملی و عاشقان آذربایجان هر شهری را که آزاد می‌کردند شروع به کارهای فرهنگی و عمرانی می‌کردند؛ از مدرسه گرفته تا سالن موسیقی، تئاتر و احداث خیابان که فعالین مراغه هم این کارها را در مراغه انجام دادند. و علاوه بر انجام آن کارها دست به کاری خارق العاده زدند و نماد اتحاد دو آذربایجان را به صورت طاق نصرت در شهر مراغه احداث کردند. این اثر توسط مهندس مهدی زاده طراحی و ساخته شده بود که تلاش کبیری برای ساخته شدن این اثر ستودنی بود که این طاق نماد اتحاد دو آذربایجان بوده است. متاسفانه این اثر با اشغال آذربایجان توسط ارتش ایران توسط حامیان شاه و ایادی خانها (میرزا حبیب مجتهد، حاج محمد آذری، جاج میر صالح موسوی، غلامعلی وزیر) تخریب و ویران شد. مخالفان فرقه در مراغه با تشکیل حکومت ملی آذربایجان و بسط و توسعه دمکراسی در آذربایجان، منافع شخصی بعضی از افراد و خانها به خطر افتاد و حامیان آنها شروع به دسیسه چینی برعلیه حکومت ملی کردند. از جمله سید اسماعیل پیمان و میرزا حبیب آقا مجتهد که ایشان فتواهای غیر عقلانی و غیر دینی از خود برای مقابله با حکومت ملی صادر می‌کرد. خبرنگار روزنامه آتش که با ایشان مصاحبه کرده درباره فتوای ایشان چنین می‌نویسد: "وقتی رعیتی از ایشان اجازه دخول در فرقه دمکرات می‌نماید به او در حضور اهالی مراغه گفت: اگر وارد فرقه شوی مثل اینست که با دختر خود در خانه کعبه زنا کرده باشی!" چنین فتوای غیر دینی و غیر منطقی را می‌توان سوء استفاده از دین و مذهب دانست که ایشان با حربه دین و با سوء استفاده از مذهب به جنگ مخالفان خود رفته بود. درحالی که شاهی که توسط بیگانگان حمایت می‌شد در ایشان هیچ نوع مخالفتی بر نمی‌انگیخت. در ادامه مصاحبه روزنامه آتش با ایشان را می‌خوانیم: "س: دمکراتها چه اشخاصی بودن؟ ج: اینها از یک مشت اراذل و اوباش و جمعی گرسنه و بیکاره تشکیل شده و عده ای هم شرور و تماشاچی به دورشان جمع شده بودند ودر تمام اوقات عمرمنحوسشان کوچکترین عمل مفیدی از آنها سرنزده بود س: نسبت به مذهب اسلام چه نظری داشتند؟ ج: یگانه نظر و هدف آنها مبارزه با دین اسلام بود و منتها چون نمی توانستند یکباره علنا نطریه خود را ابراز کنند تصمیم گرفته بودند به تدریج بر علیه خدا پرستی و دین مقدس اسلام مبارزه و اساسا آنها منکر وجود خدا بودند.". قضاوت درباره فتوای این روحانی و نظر ایشان درباه آزادیخواهان آذربایجان را به خوانندگان واگذار می‌کنیم. ولی کاش ایشان زنده می‌ماندند و می‌دیدند که چه کسی به دلیل ضدیت با دین و اسلام تخت و تاج خود را از دست داد! حمله ارتش به آذربایجان و شروع قتل و عام در مراغه با حمله ارتش ایران به آذربایجان قتل و غارت توسط حامیان حکومت تهران و ارتش در آذربایجان آغاز و تا ماهها ادامه داشت و هرجا آزادیخواهی را می‌دیدند اعدام می‌کردند و عاشقان وطن را بر دار می‌کردند. آنها در مراغه هم عاشقان آذربایجان را قتل و عام کردند و آنها را به جوخه های آتش سپردند. قسمتی از خاطرات احمد جودی (معین الاسلام) را از کتاب «مراغه افراز رود» که شاهد جنایات 21 آذر در مراغه بوده است چنین می‌باشد: "... صبح جمعه که در خانه بودم یک وقت دیدم چه غوغا و جنجال در خیابان به پا است و اهالی ضمن اجتماع در معابر به محل فرقه حمله برده نسبت به انهدام آن اقدام نمودند، در یک چشم به هم بستن تاسیسات فرقه داغون و از بین برده شد، در این موقع وثوق الدیوان در خانه مشهدی محمد حسن آقا پیر پنهان شده بود گرفتار و کشان کشان به فرمانداری آورده می‌شود و بین راه از ناسزاگوئی و کتک مردم بی نصیب نمی ماند... عبدی رئیس اقتصاد که از اعضاء مهم فرقه بود دستگیر و کتک مفصلی می‌خورد، اسد یولداش پسر حاجی قنبر اورمیه‌ای که از قهرمانان و لیدرهای فرقه بود، به اتفاق حمید مهاجر نامی به ضرب گلوله در خیابان کشته می‌شود. غروب جمعه قوای دولتی به فرماندهی اشرفی با دویست نفر سرباز وارد شهر شد و مردم سران فراری فرقه را گرفته تحویل مسئولین می‌دهند. روز یکشنبه برقی مدیر کارخانه برق و یکی از اعضاء موثر فرقه که در اطراف مراغه کشته شده بود به مراغه آورده می‌شود و روز16/10/1325 سرهنگ قلی صبحی و معاون او که از سران فرقه بود و در کارخانه قند میاندوآب کار می‌کردند و روز سه شنبه 17/10/1325 کبیری در میدان خان حمامی (خواجه نصیر فعلی) پس از محاکمه بدار آویخته می‌شوند و در روزهای بعد نیز به ترتیب سایر اعضای فرقه محاکمه می‌گردند...". جنازه ها در خیابانها بعد از اشغال مراغه توسط ارتش ایران سرهنگ امیر انصاری به فرماندار نظامی مراغه منصوب می‌شود و قتل و عام ها ادامه می‌یابد کشتار مردم چنان وحشتناک بوده است که روزنامه اطلاعات در تاریخ 25/9/1325 در باره جمع آوری جنازه ها از خیابانها چنین می‌نویسد: "امروز اتومبیل ها ارتش مشغول جمع آوری نعش‌هائی که در خیابانها ریخته شده بود شده است". دستگیر های گسترده در مراغه بعد از اشغال مراغه دستگیری فعالان حکومت ملی در مراغه آغاز شد و با شدت تمام ادامه داشت روزنامه اطلاعات در تاریخ 1/10/1325 گزارش می‌دهد "ساوالان نام و مهاجر قلی زاده که در نهضت آشوب طلبان آذربایجان فرماندهی 200 نفر را بر عهده داشتند دستگیر شدند است. همچنین می‌نویسد داداش تقی زاده و سرهنگ جاویدان هم دستگیر شده است." علاوه بر این در تاریخ 3/10/1325 روزنامه اطلاعات گزارش می‌دهد که دو نفر مهاجر پدر و پسر به نام عباسقلی و حبیب در باغات شهر دستگیر و تسلیم دادگاه شده اند. همچنین برادر کبیری جواد کبیری هم دستگیر شد. اعدام ها گسترده در مراغه روزنامه اطلاعات در تاریخ 21/10/1325 می‌نویسد: " در تاریخ 16 دی 1325 قلی صبحی و رامتین به دار آویخته شدند". در ادامه می‌نویسد: "خلیل نام در دادگاه زمان جنگ محکوم به اعدام شد و به دار مکافات آوریخته شد" سه نفر دیگر اعدام شدند روزنامه اطلاعات در 24 بهمن از مراغه گزارش می‌دهد که سه نفر از اعضا فعال فرقه دمکرات به نام میرزا علی قلعه جوئی، میرزا علی اکبر روشنی و حسین مشهور به بالشویک (رئیس شهربانی قرع آغاج) که از طرف دادگاه زمان جنگ محکوم شده بودند صبح امروز اعدام شدند". 7 نفر در مراغه اعدام شدند ترقی هفتگی در تاریخ 31 فروردین 1326 درباره اعدام هفت نفر در مراغه می‌نویسد: "7 نفر از همکاران عدل الدوله کبیری که طبق رای دادگاه جزائی زمان جنگ مراغه محکوم به اعدام شده بودند به دار آویخته شدند: 1- اصغر نوری 2- حیدر آفاقی 3- سلیمان سلیمانی 4- مهدیقلی توحیدی 5- نوروزعلی دولتی 6- سیفعلی کریمی 7- محمود ابراهیمی ".