بررسی وقایع دوران حکومت ملی آزربایجان از منظرگاه روزنامه ی “آکشام” چاپ ترکیه- بخش اول baş yazar ۰۱:۲۱ ۰ یازار : تئومان دوغولو مختصری در مورد روزنامه ی “آکشام” روزنامه آکشام چاپ ترکیه از جمله روزنامه های ترک است که وقایع آزربایجان را در سالهای به قدرت رسیدن فرقه دموکرات آزربایجان به رهبری سید جعفر پیشه وری در آزربایجان جنوبی ، دنبال و منعکس می نمود. روزنامه آکشام به معنی “عصر” در ۲۰ سپتامبر ۱۹۱۸ با کوشش و سرمایه گذاری “نجم الدین صادق” و تنی چند همچون “علی ناجی کاراجان” با سرمایه ای حدود ۲۰۰ لیره تاسیس شد. در اوایل کار این روزنامه به صورت تک ورقی و در ابعاد کوچک چاپ می شد و در صف روزنامه های طرفدار مبارزات ملی آن زمان ترکیه جای می گرفت. نجم الدین صادق مدیر مسئول و سردبیری روزنامه آکشام را برای مدت طولانی بر عهده داشت تا اینکه در سال ۱۹۵۷ امتیاز این روزنامه از سوی “مالک یولاچ” خریداری شد. چنانچه از معلومات فوق الذکر برمی آید، در سالهای وقایع حکومت ملی آزربایجان سردبیری این روزنامه بر عهده نجم الدین صادق بوده است. وی بعدها از سال ۱۹۲۷ الی ۱۹۴۶ نمایندگی مردم شهر”سیواس” در مجلس بزرگ ملی ترکیه را بر عهده داشت. همچنین در سالهای بین ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۰ سمت وزیر امور خارجه ترکیه را یدک می کشید. توضیح راقم : جنگ جهانی دوم در ۹شهریور ۱۳۱۸ برابر با اولین روز ماه سپتامبر ۱۹۳۹ آغاز شد و ایران از همان روز آغازین جنگ اعلام بی طرفی نمود. ولی با این حال توسط نیروهای ارتش سرخ شوروی از شمال و انگلیس از جنوب مورد تجاوز و اشغال قرار گرفت. اشغال ایران در روز ۳ شهریور ۱۳۲۰ توسط قوای روس و انگلیس صورت گرفت و حکومت رضا شاه سقوط و ارتش ضعیف شد. در این سالها که حکومت مرکزی ایران وضع نابسامانی را می گذراند و زنجیرهای مرکز به حاشیه پوسیده بودند ملت آزربایجان جنوبی برای احقاق حقوق حقه ی خود به پا خاسته و اداره ی امور داخلی خود را در دست گرفتند. شماره ی روز چهارشنبه دوازدهم دسامبر: تبریز در محاصره/استاندار جدید ناتوان از جلوگیری از قیام خواستار بازگشت شد. در شماره ی روز چهارشنبه دوازدهم دسامبر مصادف با ۲۱ آذر ۱۳۲۴ روزنامه آکشام تیتر صفحه اول خود را به آزربایجان جنوبی اختصاص داده و از افزایش شدت قیام ملت آزربایجان خبر می دهد و “مرتضی قلی بیات” که از سوی تهران به ریاست استانداری آزربایجان منتصب و به تبریز فرستاده شده بود ، در این روز طی تلگرافی به تهران خواستار لغو مسئولیت از وی و صدور اجازه بازگشت به تهران می شود. همچنین طبق گزارش روزنامه ی آکشام از آزربایجان در روز ۲۱ آذر ۱۳۲۴ ، نیروهای انتظامی (زاندارمری) شهر اردبیل به مبارزان دموکرات پیوسته اند.لازم به ذکر می باشد که مدت اقامت بیات در تبریز از چند روز به بیش طول نمی کشد و عدم به رسمیت شناختن استاندار انتصابی مرکز از سوی فرقه دموکرات آزربایجان که کنترل آزربایجان را برعهده گرفته بودند یکی از علل اقامت کوتاه وی در تبریز بود. دموکرات ها خواستار اداره امور داخلی آزربایجان بودند و طبیعتا استانداری آزربایجان نیز در چارچوب حکومت ملی آزربایجان قابل ملاحضه بود. بنابراین طبق گزارش روزنامه ی آکشام استاندار اعزامی تهران به تبریز در ۷ آذرماه ۱۳۲۴ نهایتا در تاریخ ۲۳ آذرماه همان سال تبریز را به مقصد تهران ترک می نماید. شماره ی روز پنجشنبه سیزدهم دسامبر : نخست وزیر ایران به مسکو سفر می کند شماره ی روز پنجشنبه سیزدهم دسامبر مصادف با ۲۲ آذرماه ۱۳۲۴ ، مسئله آزربایجان همچنان تیتر اول روزنامه آکشام را به خود اختصاص داده است. طبق نوشته ی روزنامه ی آکشام قوام السلطنه نخست وزیر ایران دیروز در مجلس ملی ایران از سفر خود و وزیر امور خارجه به مسکو و مذاکره با دولت شوروی در خصوص مسئله آزربایجان خبر می دهد. همچنین گزارش روزنامه آکشام به نقل از نخست وزیر ایران مطابق با قانون اساسی کشور به ایجاد پارلمان های ایالتی و ولایتی در کشور خبر داده است. مذاکرات قوام با در مسکو و وعده های نفتی به شوروی از جمله نقاط عطف در تاریخ به شمار می آید. بعد از مذاکرات احمد قوام با دولت شوروی به رهبریت استالین و وعده ی نفت شمال ،عقب نشینی نیروهای روس را در پی داشت. همچنین گزارش روزنامه آکشام در دومین روز از پیروزی قیام آزربایجان به وضعیت پادگان تبریز پرداخته و طبق خبرهای دریافتی پادگان تبریز در محاصره نیروهای مسلح دموکرات قرار دارد و برای لشکر ۶هزار نفری تبریز تنها به مدت ۱۵ روز مواد غذایی باقی خواهد ماند و بعد از آن راهی جز تسلیم باقی نخواهد ماند غیر از اینکه راهی برای ورود مواد غذایی از میان محاصره نیروهای فدایی باز کنند. لازم به ذکر است که تلگراف ۸٫۵ عصر ۲۲/۹/۲۴ سرلشکر ارفع به پادگان تبریز و مذاکراتی که بین تیمسار علی اکبر درخشانی و اعضای دولت ملی از جمله پیشه وری انجام می گرفت به تسلیم و عدم مقاومت پادگان تبریز در برابر نیروهای انقلابی فدایی دموکرات منتج می شود. سرتیپ درخشانی در خاطرات خود می نویسد : دموکراتها که در صورت مجلس تنظیمی خود-حفظ سلامتی افسران و خانواده شان- این تضمین را منعکس کرده بودند، به اصرار من، پس از مذاکرات توام با خشونت لفظی، موافقت کردند که نسخه ای قبل از اینکه از سوی من امضا شود، به سربازخانه ارسال گردد تا به اطلاع افسران برسد. هدف من، این بود که افسران بدانند که دموکراتها سلامتی جانی آنها را تضمین کرده اند و در ضمن، خواستم بدانند که مذاکرات به مراحل حساس رسیده و در خواست اصلی دموکرات ها، همانطور که در متن تنظیمی آنها منعکس بود، حفظ دست نخورده ی سازمان لشکر است و به همین جهت، وقت آن رسیده که لشکر سریعا منحل و افراد پراکنده گردند. به نظر می رسد چنانچه از این یادداشت برمی آید فرقه دموکرات آزربایجان در صدد بودند تا ارتشی مجهز و مستقل از مرکز را را در اختیار داشته باشند که با خروج شبانه افسران و سربازان از پادگان و پراکنده شدن آنها این امر میسر نشد. این در حالیست که بعد از ورود علی اکبر درخشانی به تهران وی را بازداشت و به اتهام انحلال لشکر و ترک مقاومت مورد محاکمه قرار می دهند. شماره روز جمعه چهاردهم دسامبر : خود مختاری برای آزربایجان اما در شماره روز جمعه چهاردهم دسامبر مصادف با ۲۳ آذرماه ۱۳۲۴ ، مطالبه ی حق خودمختاری آزربایجان در روزنامه ی آکشام منعکس شد.در این شماره روزنامه آکشام به نقل از خبرنگار رویترز می نویسد: خبرنگار رویترز در تهران مشاهدات یک خارجی را از اوضاع آزربایجان نقل میکند. بنا بر مشاهدات این فرد خارجی از آزربایجان؛ فرقه دموکرات آزربایجان خواستار خودمختاری برای آزربایجان در چارچوب دولت ایران و حاکمیت شاه می باشد. آزربایجان دارای یک کابینه دولت به استثنای وزارت خارجه خواهد بود و بنابراین مالیات و درآمدهای آزربایجان را جمع آوری و اداره خواهد نمود. بر اساس مشاهده این ناظر خارجی، دموکراتها خواهان آن بودند که هرچه سریعتر به مقاصد خویش دست یافته و کنفرانس مسکو را در برابر عمل انجام شده قرار دهند.به گزارش روزنامه ی آکشام از خبرنگار رویترز و به نقل از ناظر خارجی ، رهبر فرقه دموکرات آزربایجان (سید جعفر پیشه وری) شرایط ورود به مذاکره با استاندار جدید مرتضی قلی بیات را به وی ابلاغ نموده بود. همچنین در خصوص تسلیم نیروهای نظامی موجود در آزربایجان گفته بود ؛ “یا تمامی نیروهای نظامی موجود در آزربایجان بایستی سلاح های خود را تسلیم نمایند و یا اینکه سرنوشت محتوم خود را بپذیرند”. این در حالی است که خود مختاری مناطقی که از لحاظ نژادی،زبانی و ملی با فارس ها اختلاف داشتند در قانون اساسی ایران تعریف نشده بود و این مسئله باعث اختلاف شدید نماینده ی تهران مرتضی قلی بیات –استاندار تبریز- با فرقه دموکرات آزربایجان بود. فرقه دموکرات آزربایجان خواستار ایجاد بدون قید و شرط حکومت ملی و خودمختاری در آزربایجان در چارچوب دولت ایران بود. روزنامه ی آکشام در همین شماره خبر از ارسال یادداشت وزیر امور خارجه به دول آمریکا ، انگلیس و روسیه می دهد و می نویسد : دولت ایران با تقدیم یادداشت به دولت های انگلیس، روسیه و ایالات متحده آمریکا خواستار عقب نشینی و خروج نیروهای نظامی دول مذکور از خاک کشورش شد. همچنین وزارت امور خارجه ایران طی این یادداشت ضمن اعتراض به ممانعت نیروهای دول مذکور در برقراری امنیت کشور توسط نیروهای نظامی ایران ، خواهان مذاکره استعلاجی در کنفرانس مسکو با شرکت کشورش در خصوص این مهم شد. شایان ذکر است که عدم تاسیس وزارت خارجه از سوی دولت ملی آزربایجان در حالی از سوی پیشه وری و فرقه دموکرات مطرح می شد که مسئله آزربایجان بعد بین المللی و جهانی به خود گرفته بود. بطوریکه احمد قوام نخست وزیر وقت دولت ایران این مسئله را به کنفرانس مسکو برده و با دول خارجی وارد معامله می شد. شماره روز شنبه پانزدهم دسامبر : نیروهای نظامی ایران به تهران بازگشتند/ از نظر بیات ایران آزربایجان را برای همیشه از دست داد شماره روز شنبه ۱۵ دسامبر برابر با ۲۴ آذرماه ۱۳۲۴، روزنامه ی آکشام به تشریح اوضاع آزربایجان از زبان بیات پرداخته و با عنوان “گفتنی های استاندار بیات بعد از بازگشت به تهران” از زبان بیات می نویسد: “اینطور که به نظرم می آید ؛ ایران ، آزربایجان را برای همیشه از دست داد. سید جعفر پیشه وری نخست وزیر حکومت آزربایجان و رهبر فرقه دموکرات آزربایجان به من توصیه نمود تا تبریز را ترک نمایم. پادگان تبریز از هر نوع مواد غذایی محروم مانده است؛ زیرا دموکراتها از ورود مواد غذایی به داخل پادگان مانع می شوند. بنابراین لشکر تبریز در آخر چاره ای جز تسلیم ندارد. همچنین آکشام از بازگشت نیروهایی که از تهران جهت سرکوب قیام به شمال فرستاده شده بودند خبر داده و می نویسد : “نیروهایی که برای سرکوب قیام به شمال اعزام شده بودند در نیمه راه توسط نیروهای روس متوقف و مجبور به بازگشت به تهران شدند.” بنا به گزارش روزنامه آکشام مرتضی قلی بیات دیروز ۲۳ آذرماه بوسیله هواپیما به تهران بازگشته است. منبع: ساوالان پورت http://www.araznews.org/new/xeber/6666